Chuyện Bát Nước ChấmHồi Lâu Trong Một Stt Nói Về Cơm Tối Mình Có Post Một

CHUYỆN BÁT NƯỚC CHẤM

Hồi lâu trong một stt nói về cơm tối mình có post một cái ảnh về mâm cơm nhà mình trong đó có một bát nước chấm. Một bạn đã có một nhận xét rất thú vị là nhìn cả mâm cơm có một bát nước mắm / nước chấm là biết ngay mâm cơm Hà Nội. Bạn cũng nói thêm là miền Nam thường mỗi người một bát nước mắm – và theo bạn như thế nó vừa văn minh vừa vệ sinh hơn.
Đọc còm của bạn mình cũng suy nghĩ và mình viết stt này về bát nước chấm của người Hà nội. Những lý giải trong này không có ý phân biệt vùng miền mà chỉ là những gì mình biết. Stt này viết cũng khá lâu hôm nay fb hiện ra nên mình bê vào trong này để mọi người đọc cho vui mấy ngày Tết😀
———
Nước chấm là thứ không thể thiếu trong một mâm cơm hàng ngày của mỗi gia đình Hà Nội. Tuy nhiên. cùng là nước chấm nhưng ăn thế nào cho đúng vị lại là một câu chuyện khá phức tạp chứ không phải gặp cái gì chấm cái ấy.
Này nhé:
*Thit ngan quay, ngan luộc chấm xì dầu với tỏi nhưng thịt vịt quay, vịt luộc, cá rán, cá luộc, thịt bò luộc lại chấm mắm gừng, còn gà quay gà luộc thì chấm muối tiêu, lá chanh.
*Chả lợn nướng chấm mắm dấm đường, tỏi ớt nhưng chả cá, chả chó lại chấm mắm tôm chanh ớt, chả ốc chấm mắm dấm ớt có gừng và thì là.
* Nem rán (thịt lợn) chấm mắm dấm đường tỏi ớt. Nem rán (thịt bò) cũng chấm mắm dấm đường tỏi ớt nhưng có thêm gừng...Nem ốc chấm mắm , dấm ớt, gừng, sả.
*Rau muống luộc, rau lang luộc chấm mắm chanh ớt, tỏi , rau muống luộc còn chấm mắm dầm sấu, rau lang luộc còn chấmmẻ chưng nhưng rau bắp cải luộc, ngồng cải lại chấm xì dầu( mắm)
dầm trứng luộc hoặc mắm gừng, cà chua sốt trong khi xu hào luộc, củ cải luộc chấm xì dầu hoặc muối vừng.
*Thịt lợn luộc, gìò, chả chấm mắm nguyên chất cùng hạt tiêu, riêng thịt lợn luộc còn chấm mắm tép, mắm tôm nhưng thịt lợn quay thì chấm xì dầu, magi ăn kèm kiệu muối. Lòng lợn luộc, thịt chó hấp thì không ai chấm xì dầu mà chỉ có mắm tôm chanh ớt mới là thượng sách!

*Đậu phụ rán chấm xì dầu, mắm chanh ớt, mắm tôm nhưng đậu phụ nướng chỉ chấm mắm tôm chanh ớt và đậu phụ luộc chấm muối tiêu chanh...
*Mực hấp chấm mắm gừng, mắm tôm chanh ớt, cá hấp chấm mắm gừng hoặc mắm nguyên chất với hạt tiêu, ốc hấp chấm mắm gừng, tôm hấp chấm muối tiêu chanh ớt.
*giò, chả chỉ chấm duy nhất mắm nguyên chất không pha bất kỳ cái gì, chỉ thêm hạt tiêu.
Kể ra thì còn rất dài nhưng đại loại nước chấm trong các bữa ăn thường ngày của người Hà nội rất đa dạng. Sự đa dạng này ngay trong những ngày tháng bao cấp vô cùng khốn khó cũng vẫn được các bà mẹ cố gắng duy trì.
...........
Đồ ăn làm món nào phải đi kèm với nước chấm loại đó. Nàng dâu mà luộc đĩa rau muống kèm theo bát xì dầu dầm trứng chắc thế nào cũng được ăn cái lừ mắt của mẹ chồng kèm theo câu nói: Con lấy cho mẹ bát nước mắm khác nhé !

Vì cách sử dụng nước chấm như vậy nên trong mâm cơm của một gia đình tầm 5-6 người ăn mà có 3-4 món thôi thì cũng có ít nhất 3 loại nước mắm: Một bát không có tiêu ớt cho trẻ em, một bát mắm chanh ớt chấm rau muống, một bát mắm nguyên chất, ớt, hạt tiêu chấm thịt luộc ( giò chả, trứng rán), một bát mắm gừng chấm cá..đại loại thế. Vì vậy nếu có 5 người mà mỗi người một bát nước chấm, vị chi nhân ra là thành 15 bát nước chấm! Điều này quả là khó thành hiện thực trong các bữa ăn hàng ngày ở các gia đình.
Tuy nhiên nếu để ý thì thấy mặc dù dùng chung một bát nước chấm nhưng trong các gia đình Hà Nội cũng có những qui đinh rất nghiêm ngặt. Những qui định này không in thành văn bản nhưng các bà mẹ thường dậy con từ khi chúng bắt đầu ngồi vào mâm:

Thứ nhất là khi ăn không được phép dùng đũa bới lộn đĩa thức ăn rồi mới gắp mà phải nhìn kỹ, thích gắp thứ gì thì gắp đúng thứ đó. Đặc biệt không bao giờ được phép vừa ngồi vào mâm đã gắp ngay miếng to nhất, ngon nhất. Khi gắp xong không bỏ vào bát mình rồi mới chấm vào bát nước chấm mà phải chấm luôn. Khi chấm không bao giờ chấm ngập hay thả cả miếng thức ăn vào bát nước mắm rồi mới gắp mà thông thường chỉ chấm hai phần ba thôi, có nghĩa là đầu đũa không dúng vào bát nước mắm. Nếu để ý sẽ thấy các miếng thức ăn người HN thường không thái to qua, chỉ vừa miệng và bát nước chấm không bao giờ rót đến nửa bát mà thường rót trong các bát nhỏ, ăn hết lại rót thêm. Khi gắp rau, dưa cũng vậy, người ăn chỉ chấm ngọn xuống và gắp đủ cho một miếng an. Với cách ăn như vậy sẽ không có trường hợp cơm, rau rơi lả tả trong bát nước mắm. Còn nếu ai đó sơ suất để cơm rơi vào nước mắm thì thường là sẽ thay bát nước mắm khác.

Thứ hai là khi ăn không được nhai nhồm nhoàm, vừa ăn vừa nói, người khác nhìn thấy cả rau, cả cơm trong miệng. Ăn không được chop chẹp, tọp tẹp nghe tanh tách. Khi đã chót gắp rồi, không thích thì bỏ ra cạnh mâm , tuyệt đối không bỏ vào bát người khác nhờ ăn hộ. Sau này lớn lên khi đi ăn cơm, tiệc tùng, mình quan sát thấy đúng là người HN khi ăn cơm rất ít gắp cho nhau. Không phải họ không hiếu khách mà đơn giản là họ tôn trọng ý thích cá nhân của người khác .

Không chỉ có nước mắm ăn chung mà trong mâm cơm người HN cũng thường chỉ có một bát canh chung. Khi chan phải dùng muôi, thìa to tuyệt đối không dùng đũa thò vào trong bát canh gắp rau, thức ăn trong bát. Hồi bé có lần mình làm thế liền bị mẹ mắng: Làm như vậy là rửa đũa vào trong bát canh người khác nhìn thấy không dám ăn nữa.hihi. Ăn cơm khi còn ít cơm cuối cùng trong bát sẽ chan canh, không chỉ cho dễ ăn mà cơ bản là để cho bát sạch không còn cơm dính trên bát nữa. Khi đưa cho người ngồi đầu nồi xới cơm, đứa nào mà còn để cơm lam nham trong bát thế nào cũng bị nhắc nhở. Khi chan canh không đứa nào được vừa cầm đũa, vừa cầm thìa múc canh mà phải để đũa xuống mâm rồi mới được dùng thìa chan canh, càng không bao giò được cầm muôi lên múc canh rồi húp soàn soạt:=)). Muôi bao giờ cũng để úp không bao giờ ngửa lềnh bềnh trên bát canh. Khi múc canh không bao giờ vợt một phát hoặc mò mẫm để múc quá nhiều cái trong bát canh. Đứa nào làm thế đương nhiên bị coi là thô lỗ và ăn tham😝

🌷Chung một bát nước chấm, một bát canh nhưng đằng sau sự chung ấy là những nguyên tắc để đảm bảo sự văn minh nhất định trong các bữa ăn gia đình.
Những nguyên tắc này không được viết thành qui định điều 1, điều 2... nhưng từ khi biết quan sát thì mình đã thấy thế trong các bữa ăn của gia đình, họ hàng và dần dần nó cũng trở thành thói quen ăn uống của mình.
Thực ra mình cũng chẳng biết những nguyên tắc bất thành văn này có còn phù hợp trong xã hội hiện đại nữa không nhưng một cách bản năng mình lại dạy lại các con mình như thế😀